SHAMIRISHO KATIKA KISWAHILI (KIPOZI, KITONNDO, NA ALA)

 

SHAMIRISHO KATIKA KISWAHILI

SHAMIRISHO KATIKA KISWAHILI

MAANA YA SHAMIRISHO:

Shamirisho ni neno ambalo huashiria nomino inayopokea kitendo (kitendwa/mtendwa), nonimo inayofaidika kutokana na kitendo (kitendewa/mtendewa), na kifaa kinachotumika katika kitendo (ala), katika sentensi.

AINA ZA SHAMIRISHO

1. Shamirisho Kipozi/ Yambwa Tendwa

2. Shamirisho Kitondo/ Yambwa Tendewa/yambiwa

3. Shamirisho Ala/ Kitumizi

------------------------------------------------------------------------------

1. SHAMIRISHO KIPOZI

Pia huitwa yambwa tendwa (Direct object).
Ni nomino anayopokea athari ya kitendo moja kwa moja.
Mara nyingi hipatikana katika sentensi zilizoandikwa katika kauli ya kutenda, japo huwezakupatikana katika sentensi zilizoandikwa katika kauli zingine.

Mifano

1. Wizara ya elimu inarekebisha mtaala. (mtaala-shamirisho kipozi)
2. Mkulima analima shamba.  (shamba-shamirisho kipozi)
3. Mgonjwa aliletewa chai kwa chupa na Swaleh. 
4. Kitabu cha mwanafunzi kimepotezwa na mtoto.
5. Kipenga cha mkufunzi kitanunuliwa wiki ijayo na mwalimu mkuu.

----------------------------------------------------------------------

KUNUNUA MAKALA KAMILI YA SHAMIRISHO, 

BONYEZA HAPA

----------------------------------------------------------------------

2. SHAMIRISHO KITONDO

Pia huitwa yambwa tendewa au yambiwa (Indirect Object).

Ni nomino ambayo huathiriwa na kitendo kwa njia isiyo ya moja kwa moja.

Huathiriwa na kitendo kinacho tendwa kwa shamirisho kipozi.

Hupatikana katika sentensi zilizoandikwa katika kauli ya kitendea/ kutendewa.

Mifano

1. Mzazi alimnunulia mwanawe baiskeli kwa kupita mtihani.
2. Kaka atamfyekea babu yangu shamba baada ya kutoa mahindi.
3. Nina alimpikia mgonjwa chakula chenye ladha tamu.
4. Walimu waliwekewa runinga kwanye afisi yao.
5. Mwanasiasa alipigiwa kura na kushinda uchaguzi mdogo wa mkoa.

----------------------------------------------------------------------

3. SHAMIRISHO ALA/ KITUMIZI

Ni nomino ambayo hurejelea kifaa kinachotumiwa kitekeleza kitendo fulani.

Huwakilishwa na vielezi vya namna ala.

KUMBUKA: "kwa" si sehemu ya shamirisho ala.

Mifano

1. Kaka alilima shamba lake kwa jembe jipya.
2. Mpishi alikata vitunguu na nyanya kwa kisu.
3. Mwalimu alisahihisha vitabu vya wanafunzi kwa kalamu.
4. Juma alisafiri ughaibuni kwa ndege.
5. Viwanja vilinunuliwa kwa pesa
6. Mkongwe atajengewa nyumba ya mbao.

----------------------------------------------------------------------

KUNUNUA MAKALA KAMILI YA SHAMIRISHO, BONYEZA HAPA

----------------------------------------------------------------------

SHUKRAN KWA USOMAJI WAKO 🙏👍😎

UNA SWALI KUHUSU SHAMIRISHO KIPOZI, KITONDO, AMA SHAMIRISHO ALA?

ULIZA HAPA CHINI 👇👇

SHAMIRISHO KIPOZI, KITONDO, NA ALA

SHAMIRISHO KATIKA KISWAHILI

SHAMIRISHO KATIKA KISWAHILI

MAANA YA SHAMIRISHO:

Shamirisho ni neno ambalo huashiria nomino inayopokea kitendo (kitendwa/mtendwa), nonimo inayofaidika kutokana na kitendo (kitendewa/mtendewa), na kifaa kinachotumika katika kitendo (ala), katika sentensi.

AINA ZA SHAMIRISHO

1. Shamirisho Kipozi/ Yambwa Tendwa

2. Shamirisho Kitondo/ Yambwa Tendewa/yambiwa

3. Shamirisho Ala/ Kitumizi

------------------------------------------------------------------------------

1. SHAMIRISHO KIPOZI

Pia huitwa yambwa tendwa (Direct object).
Ni nomino anayopokea athari ya kitendo moja kwa moja.
Mara nyingi hipatikana katika sentensi zilizoandikwa katika kauli ya kutenda, japo huwezakupatikana katika sentensi zilizoandikwa katika kauli zingine.

Mifano

1. Wizara ya elimu inarekebisha mtaala. (mtaala-shamirisho kipozi)
2. Mkulima analima shamba.  (shamba-shamirisho kipozi)
3. Mgonjwa aliletewa chai kwa chupa na Swaleh. 
4. Kitabu cha mwanafunzi kimepotezwa na mtoto.
5. Kipenga cha mkufunzi kitanunuliwa wiki ijayo na mwalimu mkuu.

----------------------------------------------------------------------

KUNUNUA MAKALA KAMILI YA SHAMIRISHO, 

BONYEZA HAPA

----------------------------------------------------------------------

2. SHAMIRISHO KITONDO

Pia huitwa yambwa tendewa au yambiwa (Indirect Object).

Ni nomino ambayo huathiriwa na kitendo kwa njia isiyo ya moja kwa moja.

Huathiriwa na kitendo kinacho tendwa kwa shamirisho kipozi.

Hupatikana katika sentensi zilizoandikwa katika kauli ya kitendea/ kutendewa.

Mifano

1. Mzazi alimnunulia mwanawe baiskeli kwa kupita mtihani.
2. Kaka atamfyekea babu yangu shamba baada ya kutoa mahindi.
3. Nina alimpikia mgonjwa chakula chenye ladha tamu.
4. Walimu waliwekewa runinga kwanye afisi yao.
5. Mwanasiasa alipigiwa kura na kushinda uchaguzi mdogo wa mkoa.

----------------------------------------------------------------------

3. SHAMIRISHO ALA/ KITUMIZI

Ni nomino ambayo hurejelea kifaa kinachotumiwa kitekeleza kitendo fulani.

Huwakilishwa na vielezi vya namna ala.

KUMBUKA: "kwa" si sehemu ya shamirisho ala.

Mifano

1. Kaka alilima shamba lake kwa jembe jipya.
2. Mpishi alikata vitunguu na nyanya kwa kisu.
3. Mwalimu alisahihisha vitabu vya wanafunzi kwa kalamu.
4. Juma alisafiri ughaibuni kwa ndege.
5. Viwanja vilinunuliwa kwa pesa
6. Mkongwe atajengewa nyumba ya mbao.

----------------------------------------------------------------------

KUNUNUA MAKALA KAMILI YA SHAMIRISHO, BONYEZA HAPA

----------------------------------------------------------------------

SHUKRAN KWA USOMAJI WAKO 🙏👍😎

UNA SWALI KUHUSU SHAMIRISHO KIPOZI, KITONDO, AMA SHAMIRISHO ALA?

ULIZA HAPA CHINI 👇👇

BEMBEA YA MAISHA: MASWALI MAKUU YA KUDURUSU ILI KUIELEWA RIWAYA KWA KINA

Bembea ya Maisha, iliyoandikwa na mwandishi hodari, Timothy Arege, ni riwaya iliyosheheni maudhui mengi, mbinu nyingi za uandishi, wahusika wengi na mtiririko mzuri wa vitushi. Maswahi haya yatakusaidia kuyaelewa mambo haya kwa undani.

ILI KUPATA MASWALI MENGINE MENGI....BONYEZA HAPA

VIDEO: RIWAYA YA CHOZI LA HERI

TAZAMA UCHAMBUZI WA RIWAYA YA CHOZI LA HERI KUPITIA VIDEO HII.

WASILIANA NASI KUPITIA WHATSAPP

SARUFI KIKORONA

MATUMIZI YA LUGHA (Alama 40)

(a) Linanisha na utofautishe sauti zifuatazo           (al.2)

     (i) /th/,/dh/

(c) Tunga sentensi inayodhihirisha           (al.4)

  (i) Nomino ya wingi

  (ii) Kitenzi kishirikishi kuipungufu

(d) Tumia jozi ya maneno yafuatayo kutunga sentenzi moja    (al.2)

  Fumba na vumba

(e) Tofautisha matumizi ya ngali katika sentenzi zifuatazo; (al.2)

      (i) Wanafunzi wangali wanasherehekea

  (ii) Wanafunzi wetu wangalisoma wangalipita mtihani

(f) Tumia ‘O’ rejeshi ili kudhihirisha hali ya mazoea      (al.2)

  Mgonjwa ambaye anakula lishe bora ndiye ambaye atapona haraka

(g) Bainisha aina za virai katika sentensi ifuatayo        (al.3)

   Walimshangilia mgeni wao kwa shangwe

(h) Ainsha viambishi katika neno lifuatalo         (al.3)

   Tutakayempiga

(i) Bianisha aina za yambwa katika sentensi ifuatayo               (al.3)

    Mkulima aliyekata nyasi kwa mundu amewalisha punda

(k) Andika katika usemi halisi                     (al.2)

  Robi alisema kuwa ilikuwa lazima wao waonyeshe heshima kwa watu wote ikiwa walitaka    kuendelea vyema maishani.

(i) Sahihisha sentensi zifuatazo                   (al.2)

   (i) Mbona haujaenda sokoni

(ii) Penye niliandika ni hapo

(m) Andika katika ukubwa              (al.2)

  Wazee hawa wana wake na watoto wengi

(n) Changanua sentensi ifuatayo kwa njia ya visanduku         (al.3)

   Motto aliyekamatwa jana ni mwizi

(o) Unda nomino mbili kutokana na kitenzi ‘chuma’   (al.2)

(p) Andika kinyume cha: (al.2)

  Furaha anajenga nyumba mjini                                                                                                   

(q) Nyambua vitenzi vifuatavyo katika kauli ya kutendeshea na kutendeshwa                            (al.2)

    (i) Fa

   (ii) Nywa

(r) Kanusha sentensi ifuatayo                      (al.1)

  Ningelikuwa na pesa ningelinunua kitanu kile

   ISIMU JAMII (Alama 10)

     Eleza kwa kutolea mifano dhana zofuatazo

     (a) Sajili

     (b) Lafudhi

     (c) Lahaja

     (d) Lingua franka

     (e) Krioli

 BONYEZA HAPA KWA MTIHANI WA MAISHA

BOFYA HAPA KWA 'O' REJESHI

BONYEZA HAPA KWA SAUTI GHUNA SIGHUNA

Uliza swali moja kwa moja kupitia <WHATSAPP>

MIUNDO YA NOMINO KATIKA NGELI ZA KISWAHILI

MIUNDO YA NOMINO KATIKA NGELI ZA KISWAHILI

Maana ya ngeli

Ngeli ni makundi mbalimbali ambapo maneno ya Kiswahili yamegwaika. Ni migawo mbalimbali ya maneno ya Kiswahili.

Tanbihi: Katika othografia/ maandishi, ngeli huandikwa kwa herufi kubwa.

Makala haya yanashughulikia miundo mbalimbali ya maneno katika baadhi ya ngeli za Kiswahili.

Ni wazi kwamba maneno tofautitofauti katika ngeli mahususi huchukua maumbo mbalimbali tofauti. Makala haya yanashughulikia maumbo hayo tofauti ya maneno katika ngeli.

NGELI YA A-WA

MIUNDO YA NOMINO KATIKA NGELI YA A-WA

1.     Muundo wa M-WA- maneno haya huanza kwa M katika umoja na WA katika wingi. Mfano,

mtoto	watoto
mjomba	Wajomba
mwana	Wana
mzee	Wazee
mtemi	watemi

2.     Muundo wa CH-VY. Maneno haya huanza na CH katika umoja VY katika wingi. Mfano,

chura	Vyura

3.     Muundo wa M-MI.

NGELI YA LI-YA

KWA NGELI ZINGINEZO, BONYEZA HAPA

AMA NUNUA MATINI HAYO (NOTES) KWA KSHS. 200. BONYEZA HAPA

NGELI ZILIZISHUGHULIKIWA:

A-WA
LI-YA
U-ZI
KI-VI
U-I
I-I

 BONYEZA HAPA KWA  BEMBEA YA MAISHA

BOFYA HAPA KWA 'O' REJESHI

BONYEZA HAPA KWA SAUTI GHUNA SIGHUNA

Uliza swali moja kwa moja kupitia <WHATSAPP>

WATCH ON YOUTUBE 

'O' NA 'AMBA' REJESHI: MASWALI NA MAJIBU

 “O” NA “AMBA” REJESHI: MASWALI NA MAJIBU

MAKUENI
Iandike sentensi ifuatayo kwa kutumia ‘O’ rejeshi. (alama 2 )
Kijana ambaye hutumbuiza watu ametuzwa.
JIBU: Kijana atambuizaye watu ametuzwa.

HOMABAY
Unganisha sentensi hizi kwa kutumia kirejeshi cha kati. (alama 2)
(i) Kalamu imeibwa
(ii) Kalamu ni yangu
JIBU: Kalamu iliyoibwa ni yangu

RABAI
Andika sentensi hii upya ukitumia ‘o’ rejeshi tamati.
Zimwi ambalo humla mtu ni lile ambalo linaogopewa. (alama 2)
JIBU: Zimwi lilalo mtu ni lile liogopewalo

KIHARU
Tumia kirejeshi “O” tamati katika sentensi ifuatayo. (alama 1)
Kijana ambaye anapendendeza ni yule ambaye hutia bidii.
JIBU: Kijana apendezaye ni yule atiaye bidii.

NANDI YA KATI
Tunga sentensi ukitumia kirejeshi tamati. (alama 1)
JIBU: Asomaye kwa bidii hufaulu. (alama 1)
(sentensi ionyeshe kuwa kirejeshi tamati huonyesha mazoea)

NANDI KASKAZINI
Tumia ‘amba’ rejeshi katika sentensi ifuatayo: (alama 2)
Mchezaji ninayempenda ni Messi.
JIBU: Mchezaji ambaye ninampenda ni Messi.

NANDI KUSINI –TINDIRET
Kanusha bila kutumia ‘amba’ (alama 2)
Nitamtuza mwanafunzi ambaye ni nadhifu.
JIBU:Sitamtuza mwanafunzi asiye nadhifu.

ELDORET MAGHARIBI
Andika upya bila ya kutumia ‘amba’: (alama 1)
Mtoto ambaye alianguka shimoni ametibiwa.
JIBU: Mtoto aliyeanguka shimoni ametibiwa.

KERICHO
Tumia kirejeshi ‘O’ tamati katika sentesi ifuatayo : (al.2)
Kalamu ambayo alinunua ni ile ambayo anaipenda.
JIBU: Kalamu ainunuayo ni ile aipendayo

NANDI KATI
Tumia ‘amba’ katika sentensi ifuatayo. (alama 1)
Wanafunzi wapitao mtihani husherehekea.
JIBU: Wanafunzi ambao hupita mtihani husherehekea.

KEIYO

WAHUSIKA KATIKA TUMBO LISILOSHIBA

WAHUSIKA KATIKA TUMBO LISILOSHIBA

Katika fasihi, mhusika ni kiumbe aliyefasiriwa au kubuniwa na mtunzi, anayemwiga na kufanana na kiumbe halisi duniani kwa kiasi Fulani. Kuna aina mbalimbali za wahusika kama vile:

a)    Mhusika mkuu

Huyu ni mhusika ambaye anajitokeza katika hadithi kwa kiasi kikubwa zaidi kuliko wahusika wengine. Huweza kujitokeza kuanzia mwanzo hadi mwisho wa hadithi.

b)    Wahusika wadogo/ wasaidizi

Hawa ni wahusika ambao hutangamana na mhusika mkuu na kumsaidia kuibua dhamira na maudhui katika hadithi. Wahusika hawa hujitokeza kwa kiasi kidogo tu kwenya hadithi na kisha kupotea.

Diwani ya Tumbo Lisiloshiba ina hadithi kumi na tatu (13) na wahusika ni wafuatao.

TUMBO LISILOSHIBA-Said A. Mohamed

1.     Mzee Mago-Mhusika mkuu

2.     Mwene

3.     Kabwe

4.     Bi. Suruta

5.     Bi. Fambo

6.     Jitu

MAPENZI YA KIFAURONGO-Kenna Wasike

1.     Dennis- Mhusika mkuu

2.     Daktari Mabonga

3.     Penina (mpenzi wa Dennis)

4.     Shakila

5.     Wanafunzi chuoni

6.     Bwana Kitime- babake Penina

SHOGAKE DADA ANA NDEVU-Alifa Chokocho

1.     Safia -mhusika mkuu

2.     Bwana Masudi- babake Safia

3.     Bi. Hamida-mamake Safia

4.     Mkadi (Mtoto wa Habiba Chechei)

5.     Lulua (mnuna wake Safia)

6.     Kimwana (Shogake Safia)

SHIBE INATUMALIZA- Salma Omar Hamad

1.     Sasa

2.     Mbura –wahusika wakuu ni Sasa na Mbura

3.     Mzee Mambo

4.     DJ

MAME BAKARI-Mohammed Khelef Ghassany

1.     Sara –mhusika mkuu

2.     Sarina- rafikiye Sara

3.     Beluwa- dadake Sarina

4.     Bi. Aluwiya- mamake Sara

5.     Babake Sara

6.     Mame Bakari- mtoto aliyezaliwa na Sara

7.     Janadume

8.     Mwalimu Mkuu